Znaczenie aikido
W transkrypcji japońskiej słowo aikido składa się z trzech wieloznacznych członów:
| AI - harmonia, miłość KI - siła wewnętrzna, energia DO - droga, sposób |  |
W połączeniu dają słowo, które można przetłumaczyć jako "drogę harmonii ciała i umysłu"- duchowego i fizycznego zharmonizowania z siłą lub ruchami drugiej osoby. Technik podstawowych w aikido jest około 150, kombinacji ponad 2000 powiązanych ze sobą rzutów, bloków, uderzeń we wrażliwe części ciała.
Popularnie, choć niezupełnie ściśle, mówi się, że twórcą aikido był Morihei UESHIBA. W istocie zasługi Ueshiby są podobne do tych, jakie dla judo położył Jigoro Kano, czy dla karate Gichin Funakoshi. Aikido nie zostało bowiem wymyślone od podstaw ani przez mistrza Ueshibę, ani przez żadnego innego pojedynczego człowieka. Sięga ono korzeniami do licznych systemów walki wręcz przewijających się przez długie dzieje Japonii.
Jednak zbyt skromne byłoby przypisywanie Morihei Ueshibie jedynie roli kodyfikatora systemu. Podobnie jak Kano i Funakoshi, w budowany przez siebie system włożył znaczną część życia. Stoi za nią gigantyczna praca szkoleniowa i organizacyjna, osobisty udział w opracowaniu i rafinacji szeregu nowych technik. Podniesienie poziomu osobistego wyszkolenia do rangi sztuki mistrzowsko skutecznej. Nie jest wiec rzeczą prostą rozróżnienie, co w aikido jest osobistym wkładem Ueshiby a co zasługą poprzedników. Aby bliżej zapoznać się z rodowodem aikido należy sięgnąć do historii.
Za twórcę najstarszej szkoły, która wiąże się z dzisiejszym aikido uważa się księcia Teijun, szósty syn cesarza Seiwa (850-880). Szczegóły dotyczące tej szkoły nie są znane - wiadomo tylko, iż przypisywano jej nazwę Daito-ryu Aikijutsu. Syn księcia Teijun-Tsunemoto, kultywował tradycje rodzinnej szkoły i miał być tym, który wprowadził Daito-ryu Aikijutsu do klanu Minamoto. Liczne legendy przypisują większe zasługi samurajowi Yoshitsune w tworzeniu i udoskonaleniu systemu przekazywanemu w klanie Minamoto. Dane historyczne wskazują jako kontynuatora Daito-ryu Aikijutsu Yoshiie Minamoto, który przekazał swa sztukę młodszemu bratu - Shinra Saburo Yoshimitsu. Był on człowiekiem o bardzo szerokich zainteresowaniach naukowych i artystycznych, kimś podobnym do Leonarda da Vinci. Z powodzeniem zajmował się astronomią, medycyną, geologią. Prowadził sekcje zwłok przestępców, znajomość mechaniki stawów skłania go do wykorzystania tej wiedzy w udoskonaleniu technik. Drugi syn Yoshimitsu - Yoshikiyo przez koligacje matrymonialne wchodzi do klanu Takeda, któremu przekazuje część tajników sztuki swego ojca. Od tego momentu sztuka walki będzie się rozwijać w obu rodach równocześnie. Kolejne rozejście się dróg sztuki walki Daito-ryu Aikijutsu następuje w 1574 roku, kiedy Takeda zapoznaje ze swą sztuką klan Aizu. I tak wywodząca się z jednego pnia technika spotykana jest w trzech odmianach:
- Daito-ryu - techniki kontynuatorów starego Daito-ryu Aikijutsu wymieszana z elementami innych szkół, najwybitniejszym mistrzem tej szkoły jest Goto Tadaemon Tadayoshi (1644 - 1736),
- Aizu-todome - technika kontynuatorów Kunigutsu Takeda,
- Takeda-ryu - technika kontynuatorów oshikiyo, której najwybitniejszym mistrzem był samuraj i filozof Takeda Takumi no Kamisoemon (1758 - 1853).
Kamisoemon opracowuje doktrynę filozoficzna "aiki in yo ho" i stopniowo zaczyna się ona nierozerwalnie wiążąc z wymienionymi trzema stylami. Ta mieszanka nosi nazwę "oshikiushi" i najpełniej jest kontynuowana w obrębie klanu Aizu. Największe zasługi dla przechowania tej techniki i przeniesienia jej przez burzliwy okres modernizmu miał kapłan kultu Shinto - Saigo Tanamo Chikamasa ( 1829 - 1905 ). Miał on poważne problemy z policją, oficjalne założenie szkoły, w której możliwe byłoby przekazywanie tradycji oshikiushi było niemożliwe. Dlatego Chikamasa poszukuje zaufanego i uzdolnionego młodego człowieka, który mógłby się stać spadkobiercą skarbu rozwijanego i zazdrośnie strzeżonego przez tyle wieków. Właściwą osoba wydawał się być utalentowany Saigo Shiro, ten sam który w 1886 roku przyczynił się do błyskotliwego zwycięstwa Kodokanu nad Yoshin-ryu. Trenował on jednocześnie oshikiushi i Tenjinshino-ryu, a później oshikiushi i judo u Jigoro Kano. W wyniku konfliktu jaki zarysowuje się miedzy obiema szkołami Saigo Shiro nie chcąc wybierać pomiędzy Chikamasa a Kano wyjeżdża z Tokio i poświęca się kyudo (strzelanie z łuku). Chikamasa poszukuje wiec kolejnego kandydata, staje się nim:
Morihei UESHIBA
W 1915 roku w Kubota w niewielkim zajeździe spotkał Sokaku Takeda i poprosił o demonstracje swej sztuki, pokaz ten wywarł ogromne wrażenie na Ueshibie który uchodził już za eksperta w walce mieczem miał tez certyfikaty innych szkół walki. Potwierdzone jest że Ueshiba studiował następujące sztuki walki:
- Tenjin Shinyo Jujitsu u Tokusaburo Tozawa od 1900-1901r. w Tokio
- Goto-ryu u Masakatsu Nakai od 1903-1908r. w Sakai
- Shingake -ryu (szkoła ken-jitsu)
- Judo u Kiyoichi Takagi w 1911r. w Tanabe
- Daito-ryu Aikijutsu u Sokaku Takeda
Najważniejsza data jest rok 1922 kiedy to Sokaku Takeda podczas pobytu w Ayabe w dojo Ueshiby przekazał mu miecz wraz z certyfikatem uprawniającym do nauczania technik szkoły Daito-ryu Aikijutsu. Otrzymał następujące uprawnienia (rulony):
- Hiden Ogi (66 technik)
- Go Shinyo No Te (84 techniki)
- Shoden Mokuroku (118 technik)
Bardzo ważny dla rozwoju Aikido był koniec roku 1919 kiedy to Ueshiba spotkał przywódcę nowej sekty religijnej Omoto-kyo, Onisaburo Deguchiego który przebywał w Ayabe. Ueshiba przeprowadził się do Ayabe, przebywał tam do 1928r. Przerobił część domu na sale treningową i otworzył Akademię Ueshiba w której nauczał sztuki walki. Po roku 1922 Ueshiba coraz bardziej odchodził od Daito-ryu Aikijutsu i tworzył swoje własne, oryginalne podejście do sztuki walki. Wiosną 1925 roku Ueshiba spotkał się z pewnym oficerem marynarki, mistrzem kendo przyjął jego wyzwanie i pokonał go praktycznie bez walki, ponieważ wcześniej wyczuwał kierunek zamierzonego ciecia. Stwierdził wtedy ze lepsza nazwa dla jego sztuki będzie Aiki-budo niż Aiki-bujitsu zamiana jitsu na do zmienia znaczenie z wojennej sztuki na wojenna drogę aiki.
Pod koniec 1925 roku admirał Isamu Takeshita zaprosił Ueshiba do Tokio.Tam zatrzymał się w rezydencji byłego premiera Gombei Yamamoto, gdzie przed audytorium złożonym z samych dygnitarzy dał pokaz sztuki walki. Spędził trzy tygodnie, ucząc sztuk walki w Pałacu Panującego Księcia. Wiosną 1926 roku ponownie na zaproszenie admirała Takeshity wyjechał do Tokio. Nauczał wtedy dwór cesarski, personel marynarki i armii oraz ludzi związanych ze światem finansów. W lutym 1927 roku otrzymał po raz trzeci zaproszenie od Takeshity, postanowił opuścić Ayabe i z błogosławieństwem Onisaburo, osiąść w Tokio na stale jako nauczyciel sztuk walki. Po dwóch latach zamieszkiwania w rożnych miejscach przeprowadził się do domu położonego niedaleko świątyni Sengaku w Kuruma-cho. Przekształcił w dojo dwa pokoje po osiem mat każdy. Jego uczniami w tym okresie byli Isamu Fujita, Shojo Matsui, Kaizan Nakazato. W 1930 roku Ueshiba otrzymał wille w Ushigome, w Wakamatsu-cho i rozpoczął budowę nowego dojo. Na czas jej trwania założył dojo w Mejirodai, właśnie tam, w październiku 1930r. złożył mu wizytę Jigoro Kano, twórca judo. Techniki Ueshiby wywarły na nim olbrzymie wrażenie. Swoje uznanie wyraził słowami: "oto moje idealne budo". Później Kano wysłał dwóch swoich uczniów, Jiro Takeda i Minoru Mochizuki, aby ćwiczyli, pod okiem Ueshiby. W późniejszym okresie wysyłał jeszcze kilku swoich uczniów m.in. Kenji Tomiki który po powrocie do Kodokanu naucza aikido w formie sportowej. W tym samym roku odwiedza Ueshiba generał-major Makato Miura (mistrz kendo i karate), który odnosił się bardzo sceptycznie do nowego budo i przybył wyłącznie w celu pokonania Ueshiby. Ten jednak rozwiał jego wątpliwości tak skutecznie, ze Miura został jego studentem. W póżniejszym okresie na zaproszenie Miury Ueshiba został instruktorem Akademii Wojskowej Toyama.
W kwietniu 1931r. w Wakamatsu-cho,w tym samym miejscu gdzie dziś stoi główne dojo, zostało ukończone pełno wymiarowe, liczące 80 mat (1mx2m.) dojo Aiki-budo, nazwane Kobukan. Następne dziesięć lat było złotym okresem dla Aiki-budo, a Kobukan, ze względu na wyjątkowo Intensywne treningi znany był jako "piekielne dojo". Przez kilka następnych lat Ueshiba był bardzo zajętą osoba. Uczył nie tylko w Kobukan, ale także w wielu innych nowo powstałych dojo. Do najważniejszych należą: Otsuka Dojo w Koishi - Kawa (sponsorowane przez Seiji Noma, prezesa Kodansha), Fujimi Dojo w Iidabashi, Sonezaki Dojo w Osace. Do bardziej znanych uchi-deshi (studentów mieszkających w dojo) należeli: Shigemi Yonekawa, Zenzaburo Akazawa, Gozo Shioda i Tetsumi Hoshi. Dzięki rekomendacji jednego ze swych uczni, Kenji Tomita, ówczesnego szefa policji w Osace, późniejszego gubernatora Prefektury Nagano, Ueshiba zaczął uczyć policjantów z rejonu Osaki. W 1932r. Powstało Towarzystwo Promocji Japońskich Sztuk Walki, którego prezesem rok później został Ueshiba. W maju 1933r. otwarto w Prefekturze Hyogo profesjonalną salę treningową, nazwana Takeda Dojo. Dziesiątki studentów mieszkało tam, wprowadzając w życie idee sztuk walki z uprawą roli. W latach 30-tych Ueshiba stał się sławny w świecie sztuk walki dzięki epokowej naturze swego własnego systemu "połączenia ducha umysłu i ciała" w aiki, formalnie nazywanemu Aikibudo. W 1939r. Zaproszono go do udziału w publicznej demonstracji sztuk walki w Mandżurii walczył tam z zapaśnikiem sumo, Tenryu, którego przygwoździł jednym palcem. Kontynuował swe wizyty w Mandżurii nawet po wybuchu wojny na Pacyfiku, jako doradca rożnych instytucji, w tym Uniwersytetu Kenkoku. Ostatnia wizytę złożył w Mandżurii w 1942r. (obchody 10-tej rocznicy założenia stanu Manchukuo) demonstrując swoją sztukę w obecności cesarza Pu Yi. 30.04.1940r. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej zarejestrowało Kobukan jako oficjalną Fundację. Jej pierwszym prezesem został admirał Isamu Takeshita. W tym samym roku Akademia Policji, w której nauczał Ueshiba, uznała Aiki-budo za oficjalny przedmiot nauczania.
W 1941 r. Aikibudo znalazło się w Butokukai, rządowej organizacji, jednoczącej wszystkie sztuki walki. Ueshiba wyznaczył Minoru Hirai jako reprezentanta Aiki w Butokukai. Mniej więcej w tym czasie po raz pierwszy pojawia się nazwa Aikido. Po wojnie uprawianie sztuk walki zostało na pewien czas zabronione i przyszłość aikido była pod znakiem zapytania. Kiedy zamieszanie towarzyszące zakończeniu wojny trochę osłabło, kwatera główna aikido została z powrotem przeniesiona do Tokio. 9.02.1948r. Ministerstwo Edukacji wyraziło zgodę na reaktywacje Kobukan ze zmienionym statutem, pod nazwa organizacji Aikikai. Za konsolidacje i rozwój organizacji odpowiedzialny był syn Ueshiby, Kishomaru. Ueshiba przebywał wtedy w Iwama, oddając się kontemplacji i praktyce sztuk walki. Od roku 1950 Ueshiba ponownie zaczął podróżować po Japonii, ucząc, dając pokazy i wykłady. W 1954r. Główne dojo w Tokio uzyskało oficjalny tytuł Hombu Dojo Aikido, Fundacji Aikikai. We wrześniu 1956r. Aikikai zorganizowało pierwszy powojenny pokaz sztuk walki. Odbył się on na dachu domu towarowego Takashimaya w Tokio.
Gdy aikido na dobre zadomowiło się w powszechnej świadomości, liczba studentów zaczęła gwałtownie rosnąć, również z poza Japonii. W samej Japonii powstało wiele nowych dojo na uniwersytetach, w urzędach i spółkach, obwieszczając swój drugi zloty wiek. Ueshiba wysyła również swoich najlepszych uczniów aby propagowali aikido poza granicami Japonii i tak na Hawaje udał się największy po Ueshibie mistrz aikido, Koichi Tohei, do Francji udaje się Abbe, a później Toshikazu Ichimura (do Skandynawii). W styczniu 1960r. siec NTV wyemitowała "Mistrza Aikido", program, który uwiecznił na filmie techniki twórcy aikido. Na jesieni tego roku Morihei Ueshiba razem z Yosaburo Uno, posiadaczem stopnia 10 dan w kyudo (łucznictwo), otrzymał z rąk cesarza Hirohito nagrodę Shijuhosho. Przed nimi te nagrodę otrzymały tylko trzy osoby należące do świata sztuk walki: mistrz judo Kyuzo Mifune i mistrzowie kendo: Kinnosuke Ogawa i Seiji Mochida. 28.02.1961r. Ueshiba wyjechał do USA na zaproszenie Koichi Tohei. W 1964 r. Ueshiba otrzymał specjalną nagrodę od cesarza Hirohito w uznaniu jego zasług na polu sztuk walki. W 1968 r. Ueshiba dał ostatni publiczny pokaz swej sztuki w Hibiya na Hokkaido z okazji ukończenia nowego budynku. Zmarł 26.04.1969r. w Hombu Dojo w Tokio. Jego prochy pochowano w grobie rodziny Ueshiba, w Tanabe. Tego samego dnia został pośmiertnie odznaczony przez cesarza Hirohito. W 1976r. w Tokio odbył się pierwszy kongres założycielski Międzynarodowej Federacji Aikido (I.A.F.).
Bibliografia
- Aikido sztuka walki dla dżentelmenów - J i E Miłkowscy, S.Makuch, wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1989 r.
- Aikido bez tajemnic - J.Wysocki, wyd. Pomorze, Bydgoszcz 1990 r.
- Aikido japońska sztuka walki - M.Woźniak, wyd.Bellona, Warszawa 1991 r.
- 20 lat Aikido w Polsce - red. A.Potok, wydanie specjalne PFA, Warszawa 1996 r.
- Budo nauki twórcy aikido - M.Ueshiba, wyd. Diamond Books, Bydgoszcz 1996 r.
- Aikido i dynamiczna sfera - A.Westbrook, O.Ratti, wyd. Diamond Books, Bydgoszcz 1997 r.
- Sekrety samurajów - O.Ratti, A.Westbrook, wyd. Diamond Books, Bydgoszcz 1997 r.
- Dynamiczne aikido - G.Shioda, wyd. Diamond Books, Bydgoszcz 1998 r.
- Aikido - M.Saito, wyd. Diamond Books, Bydgoszcz 2000 r.